Khi nào hành vi chậm nộp hoặc kê khai sai thuế bị hình sự hóa?

Hành vi chậm nộp hoặc kê khai sai thuế của hộ kinh doanh có thể dẫn đến hình sự hóa (truy cứu trách nhiệm hình sự) nếu vi phạm đủ các yếu tố cấu thành tội phạm theo quy định của Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) tại Việt Nam, cụ thể là các tội liên quan đến thuế như “Tội trốn thuế” (Điều 200). Dưới đây là phân tích chi tiết về các trường hợp có thể dẫn đến truy cứu trách nhiệm hình sự:

Khi nào hành vi chậm nộp hoặc kê khai sai thuế bị hình sự hóa?

Hành vi chậm nộp hoặc kê khai sai thuế của hộ kinh doanh có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu rơi vào Tội trốn thuế (Điều 200 Bộ luật Hình sự 2015). Các yếu tố cấu thành tội phạm bao gồm:

Quy định về hành vi vi phạm

Hộ kinh doanh có một trong các hành vi sau về việc chậm nộp hoặc kê khai sai thuế:

– Không nộp hồ sơ đăng ký thuế, không nộp hồ sơ khai thuế sau khi đã được cơ quan thuế thông báo quá thời hạn quy định.

– Kê khai sai dẫn đến thiếu số thuế phải nộp hoặc tăng số thuế được miễn, giảm, hoàn.

– Không xuất hóa đơn khi bán hàng/dịch vụ hoặc ghi giá trị thấp hơn thực tế trên hóa đơn để trốn thuế.

– Sử dụng hóa đơn, chứng từ không hợp pháp (như hóa đơn giả) để kê khai thuế.

– Cố ý không nộp thuế dù đã kê khai đúng nhưng không nộp tiền thuế vào ngân sách nhà nước.

– Các hành vi khác nhằm trốn thuế, như lập sổ sách kế toán giả, hủy chứng từ, hoặc không cung cấp thông tin cho cơ quan thuế.

Số tiền thuế trốn (thiệt hại cho ngân sách nhà nước)

Để bị truy cứu trách nhiệm hình sự, số tiền thuế trốn phải đạt ngưỡng tối thiểu hoặc có các tình tiết định khung tăng nặng:

– Số tiền từ 100 triệu đồng trở lên: Nếu trốn thuế từ 100 triệu đồng đến dưới 300 triệu đồng, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu thuộc trường hợp đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi trốn thuế hoặc đã bị kết án về tội này hoặc tội khác liên quan đến thuế mà chưa được xóa án tích (khoản 1 Điều 200).

– Số tiền từ 300 triệu đồng trở lên: Nếu trốn thuế từ 300 triệu đồng đến dưới 600 triệu đồng, bị phạt tiền từ 1 đến 5 lần số tiền trốn thuế hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 1 năm (khoản 1 Điều 200).

– Số tiền từ 600 triệu đồng đến dưới 1 tỷ đồng: Phạt tù từ 1 năm đến 3 năm (khoản 2 Điều 200).

– Số tiền từ 1 tỷ đồng trở lên: Phạt tù từ 2 năm đến 7 năm (khoản 3 Điều 200).

Quy định về tình tiết tăng nặng

Nếu hành vi trốn thuế có các tình tiết tăng nặng, khung hình phạt sẽ nặng hơn (khoản 2 và 3 Điều 200), bao gồm:

– Trốn thuế có tổ chức (nhiều người cùng thực hiện).

– Lợi dụng danh nghĩa tổ chức để trốn thuế.

– Sử dụng phương thức, thủ đoạn tinh vi (như lập nhiều sổ sách kế toán giả, sử dụng hóa đơn bất hợp pháp).

Phạm tội nhiều lần hoặc tái phạm nguy hiểm.

Gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng (như làm thiệt hại lớn cho ngân sách nhà nước, ảnh hưởng đến chính sách thuế).

Quy định về Chủ thể vi phạm

– Hộ kinh doanh (cá nhân đứng tên hộ kinh doanh) là đối tượng chịu trách nhiệm hình sự.

– Nếu hộ kinh doanh thuê người kê khai thuế và người này cố ý kê khai sai để trốn thuế, cả hai (hộ kinh doanh và người kê khai) có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với vai trò đồng phạm.

Trường hợp chậm nộp thuế có bị truy cứu hình sự không?

Chậm nộp thuế thông thường (không cố ý trốn thuế) không dẫn đến truy cứu trách nhiệm hình sự mà chỉ bị xử phạt hành chính, bao gồm:

– Tính tiền chậm nộp 0,03%/ngày trên số thuế chậm nộp (theo Điều 15 Luật Quản lý thuế 2019, sửa đổi từ 01/01/2025).

– Phạt hành chính nếu vi phạm thủ tục thuế (theo Nghị định 125/2020/NĐ-CP, mức phạt từ 400.000 đến 5.000.000 đồng tùy hành vi).

Tuy nhiên, nếu chậm nộp thuế kéo dài và có dấu hiệu cố ý không nộp thuế (ví dụ: đã kê khai đúng nhưng không nộp, không hợp tác với cơ quan thuế), cơ quan chức năng có thể xem xét đây là hành vi trốn thuế và truy cứu trách nhiệm hình sự nếu số tiền thuế đạt ngưỡng tối thiểu (từ 100 triệu đồng trở lên, như đã nêu).

Ví dụ minh họa cụ thể về việc chậm nộp hoặc kê khai sai thuế

Trường hợp 1:

Hộ kinh doanh A kê khai sai thuế GTGT năm 2024, dẫn đến thiếu 400 triệu đồng thuế. A đã từng bị xử phạt hành chính về hành vi trốn thuế trước đó. Cơ quan thuế phát hiện và xác định A cố ý kê khai sai để trốn thuế → A có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo khoản 1 Điều 200, với mức phạt tiền từ 400 triệu đến 2 tỷ đồng hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 1 năm.

Trường hợp 2:

Hộ kinh doanh B chậm nộp thuế môn bài và thuế TNCN tổng cộng 50 triệu đồng trong 6 tháng, nhưng không có dấu hiệu cố ý trốn thuế (do khó khăn tài chính). B chỉ bị tính tiền chậm nộp (0,03%/ngày) và phạt hành chính, không bị truy cứu hình sự vì số tiền chưa đạt ngưỡng và không có hành vi trốn thuế.

Hậu quả khi bị truy cứu trách nhiệm hình sự

Hình phạt chính:

Phạt tiền từ 1 đến 5 lần số tiền trốn thuế.

Phạt tù từ 3 tháng đến 7 năm, tùy khung hình phạt.

Hình phạt bổ sung (khoản 4 Điều 200):

Cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 1 đến 5 năm.

Phạt tiền từ 20 triệu đến 100 triệu đồng (nếu không áp dụng phạt tiền làm hình phạt chính).

Ngoài ra, hộ kinh doanh vẫn phải nộp đủ số thuế thiếu, tiền chậm nộp, và các khoản phạt hành chính (nếu có).

Một số phương án khuyến để để tránh bị hình sự hóa

Kê khai đúng hạn:

Nộp hồ sơ khai thuế đúng thời hạn (ngày 20 của tháng tiếp theo với kỳ tháng, hoặc ngày cuối tháng đầu của quý tiếp theo với kỳ quý).

Kê khai bổ sung kịp thời:

Nếu phát hiện sai sót, lập tức kê khai bổ sung trước khi cơ quan thuế thanh tra, kiểm tra (trong vòng 10 năm kể từ ngày hết hạn nộp hồ sơ khai thuế).

Hợp tác với cơ quan thuế:

Nếu có khó khăn tài chính, hộ kinh doanh có thể xin gia hạn nộp thuế theo Điều 48 Luật Quản lý thuế 2019, thay vì cố ý không nộp.

Sử dụng dịch vụ kế toán uy tín:

Để tránh sai sót trong kê khai thuế.

Căn cứ pháp lý:

Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), Điều 200.

Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14.

Nghị định 125/2020/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính về thuế.

Các bài viết pháp lý khác có liên quan:

• • • Quy định đăng ký thuế VAT tại Thái Lan mới nhất hiện nay
    • Từ ngày 01/07/2025, mọi giao dịch mua hàng hóa – dịch vụ đều phải thanh toán không dùng tiền mặt để được khấu trừ thuế VAT
    • Cập nhật chính sách thuế đối với doanh nghiệp nước ngoài tại Việt Nam trong năm 2024
    • Thủ tục đăng ký thuế cho hộ kinh doanh thực hiện như thế nào?