Tranh chấp nhãn hiệu trùng hoặc tương tự gây nhầm lẫn và ranh giới pháp lý của sự sáng tạo trong đặt tên thương hiệu

Trong môi trường kinh doanh hiện đại, thương hiệu không đơn thuần là một cái tên mà là biểu tượng của uy tín, chất lượng và bản sắc doanh nghiệp. Tuy nhiên, khi thị trường ngày càng đông đúc và khả năng đặt tên “độc quyền” trở nên khó khăn hơn, không ít doanh nghiệp rơi vào tình huống đặt tên thương hiệu trùng hoặc gần giống với một nhãn hiệu đã được đăng ký bảo hộ. Tranh chấp phát sinh từ sự “gần gũi quá mức” giữa các nhãn hiệu không còn là chuyện hiếm gặp và đang trở thành một trong những lĩnh vực có xu hướng gia tăng mạnh mẽ trong thực tiễn sở hữu trí tuệ tại Việt Nam.

Bài viết này phân tích các căn cứ pháp lý, tiêu chí xác định hành vi xâm phạm, cũng như những giới hạn cần lưu ý trong quá trình sáng tạo và sử dụng tên gọi thương hiệu – một vấn đề thiết yếu nhưng thường bị xem nhẹ trong giai đoạn khởi tạo hoặc mở rộng kinh doanh.

Khái niệm pháp lý về nhãn hiệu “trùng” hoặc “tương tự gây nhầm lẫn”

Theo quy định tại Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam, nhãn hiệu là dấu hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các tổ chức, cá nhân khác nhau. Điều kiện bảo hộ của nhãn hiệu bao gồm tính phân biệt và không trùng hoặc tương tự đến mức gây nhầm lẫn với nhãn hiệu đã đăng ký trước đó.

Thuật ngữ “trùng” trong pháp luật về nhãn hiệu được hiểu là sự giống nhau hoàn toàn về hình thức thể hiện giữa hai dấu hiệu. Trong khi đó, “tương tự gây nhầm lẫn” là khái niệm mang tính đánh giá tổng hợp, không chỉ dựa trên hình thức thể hiện, mà còn bao gồm phát âm, ý nghĩa, bố cục, màu sắc, yếu tố hình ảnh – và quan trọng nhất là khả năng gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng về nguồn gốc thương mại của sản phẩm hoặc dịch vụ.

Sự nhầm lẫn ở đây không cần đạt đến mức chắc chắn, mà chỉ cần “có khả năng gây nhầm lẫn”, theo cách nhìn nhận của người tiêu dùng trung bình trong điều kiện thông thường. Do đó, ngay cả những dấu hiệu có sự khác biệt nhất định nhưng vẫn có thể khiến người tiêu dùng hiểu lầm rằng chúng có cùng một nguồn gốc – cũng có thể bị xem là vi phạm.

Phân tích tiêu chí đánh giá nhãn hiệu có khả năng gây nhầm lẫn

Việc đánh giá hai nhãn hiệu có trùng hoặc tương tự đến mức gây nhầm lẫn không đơn thuần là so sánh mặt chữ. Cơ quan có thẩm quyền, khi xem xét đơn đăng ký hoặc giải quyết khiếu nại/tranh chấp, sẽ áp dụng nguyên tắc tổng thể và so sánh từng yếu tố cụ thể.

– Thứ nhất, cần đánh giá mức độ tương đồng về cấu trúc và thành phần của nhãn hiệu. Các yếu tố về số lượng từ, cách sắp xếp, yếu tố đồ họa và cách phát âm đóng vai trò quan trọng trong nhận diện thị giác và thính giác. Có những trường hợp sự thay đổi một vài ký tự hoặc thêm hậu tố như “Pro”, “Plus”, “Group”,… không tạo ra sự khác biệt đáng kể nếu phần cốt lõi vẫn giữ nguyên.

– Thứ hai, đánh giá sự tương đồng về hàng hóa và dịch vụ là yếu tố không thể thiếu. Hai nhãn hiệu dù khác biệt rõ ràng nhưng nếu cùng áp dụng cho một loại sản phẩm (ví dụ: mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, quần áo trẻ em, v.v.) thì nguy cơ nhầm lẫn vẫn rất cao. Pháp luật sở hữu trí tuệ xác định nhóm hàng hóa theo bảng phân loại Nice quốc tế, nhưng việc đánh giá tính tương đồng còn dựa trên bản chất, công dụng, kênh phân phối và đối tượng người tiêu dùng.

– Thứ ba, yếu tố nổi tiếng của nhãn hiệu đối chứng cũng ảnh hưởng đến khả năng gây nhầm lẫn. Một nhãn hiệu đã có chỗ đứng vững chắc trên thị trường thường có phạm vi bảo hộ rộng hơn, kể cả khi có sự khác biệt đáng kể về hình thức. Điều này phù hợp với nguyên tắc bảo hộ nhãn hiệu nổi tiếng trong cả pháp luật Việt Nam lẫn các điều ước quốc tế như Công ước Paris.

Giới hạn của sự sáng tạo: Không phải cái gì chưa đăng ký cũng được phép sử dụng

Một sai lầm phổ biến của nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các startup, là cho rằng một nhãn hiệu chưa được đăng ký thì có thể sử dụng thoải mái, hoặc việc thay đổi một phần nhỏ sẽ tránh được vi phạm. Tuy nhiên, cần hiểu rằng pháp luật không chỉ bảo hộ nhãn hiệu dựa trên yếu tố đăng ký mà còn dựa trên nguyên tắc quyền ưu tiên và quyền sử dụng trước.

Điều đó có nghĩa là, ngay cả khi nhãn hiệu của bạn chưa bị ai đăng ký nhưng nếu nó trùng hoặc tương tự với nhãn hiệu đã được sử dụng rộng rãi và có uy tín trên thị trường, bạn vẫn có thể đối mặt với yêu cầu chấm dứt sử dụng hoặc bị xử lý vì hành vi cạnh tranh không lành mạnh.

Ngoài ra, cần đặc biệt lưu ý đến các dấu hiệu chứa thành phần mô tả ngành nghề, địa danh, từ ngữ thông dụng, hoặc các yếu tố dễ bị nhầm lẫn với biểu tượng quốc gia, tổ chức quốc tế. Việc kết hợp những yếu tố này với một từ ngữ khác không phải lúc nào cũng đủ tạo nên tính phân biệt.

Trách nhiệm pháp lý và hệ quả thực tiễn

Nếu một nhãn hiệu bị xác định là trùng hoặc tương tự gây nhầm lẫn với nhãn hiệu của chủ thể khác, doanh nghiệp sử dụng nhãn hiệu đó có thể bị xử lý dưới nhiều hình thức khác nhau. Cơ quan nhà nước có thể từ chối cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu, thu hồi văn bằng đã cấp, yêu cầu dừng sử dụng nhãn hiệu, hoặc xử phạt hành chính.

Trong trường hợp xâm phạm gây thiệt hại nghiêm trọng, chủ sở hữu nhãn hiệu còn có thể khởi kiện yêu cầu bồi thường dân sự, thậm chí khởi tố hình sự nếu có yếu tố cố ý và quy mô vi phạm lớn. Đối với doanh nghiệp, việc buộc phải thay đổi tên gọi, thu hồi sản phẩm, mất thị phần và uy tín có thể tạo ra thiệt hại không thể đo đếm bằng con số đơn thuần.

Không những thế, trong bối cảnh toàn cầu hóa, nếu doanh nghiệp có kế hoạch xuất khẩu hoặc đăng ký nhãn hiệu ra nước ngoài, một nhãn hiệu bị cho là “xung đột tiềm ẩn” sẽ rất khó được chấp thuận tại các thị trường nghiêm ngặt như EU, Nhật Bản hoặc Mỹ.

Hướng tiếp cận đúng đắn cho doanh nghiệp

Sự sáng tạo trong đặt tên thương hiệu cần được định hướng song song với sự hiểu biết pháp lý. Việc đầu tư vào nghiên cứu khả năng bảo hộ nhãn hiệu, tra cứu kỹ lưỡng trước khi đưa vào sử dụng và đăng ký sở hữu trí tuệ càng sớm càng tốt là chiến lược cần thiết. Đây không chỉ là cách bảo vệ mình trước tranh chấp mà còn là bước đi bảo vệ giá trị tài sản vô hình trong dài hạn.

Đối với những doanh nghiệp có tham vọng phát triển lâu dài và mở rộng ra thị trường quốc tế, việc xây dựng thương hiệu nên bắt đầu từ một nền tảng pháp lý vững chắc, thay vì tìm kiếm giải pháp sau khi xảy ra tranh chấp.

Việc đặt tên thương hiệu luôn đòi hỏi sự sáng tạo, nhưng sáng tạo trong một không gian pháp lý chặt chẽ đòi hỏi doanh nghiệp phải cẩn trọng, chủ động và chuyên nghiệp. Ranh giới giữa sáng tạo hợp pháp và vi phạm quyền sở hữu trí tuệ là không rõ ràng nếu thiếu sự hiểu biết và chuẩn bị kỹ lưỡng. Khi thị trường ngày càng cạnh tranh, việc xây dựng thương hiệu mạnh không chỉ dựa trên sự khác biệt về ý tưởng, mà còn cần được bảo vệ bằng pháp lý – đó chính là sức mạnh bền vững của một thương hiệu hiện đại.

Trong môi trường cạnh tranh khốc liệt, việc đặt tên thương hiệu không chỉ cần sáng tạo mà còn phải tuân thủ pháp luật sở hữu trí tuệ. Để tránh rủi ro tranh chấp, doanh nghiệp nên chủ động tra cứu, đăng ký nhãn hiệu và xây dựng chiến lược bảo hộ rõ ràng ngay từ đầu. Đặc biệt, với những trường hợp phức tạp hoặc tiềm ẩn xung đột pháp lý, việc tham vấn luật sư tư vấn sẽ giúp doanh nghiệp đưa ra lựa chọn đúng đắn, bảo vệ thương hiệu hiệu quả và lâu dài.

Xem thêm:

• Dịch vụ Đăng ký Nhãn hiệu tại Việt Nam. Hướng dẫn toàn diện và chuyên sâu
• Tư vấn đăng ký thương hiệu (nhãn hiệu) tại philippines
• Những điều cần biết khi chuyển nhượng nhãn hiệu tại Việt Nam