QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CỦA ĐƯƠNG SỰ TRONG THỦ TỤC TỐ TỤNG DÂN SỰ

Quyền và nghĩa vụ của đương sự trong thủ tục tố tụng dân sự là yếu tố then chốt quyết định hiệu quả bảo vệ quyền lợi hợp pháp tại Tòa án. Trên thực tế, nhiều vụ án không thất bại vì thiếu căn cứ pháp lý, mà vì đương sự không hiểu hoặc không thực hiện đúng quyền, nghĩa vụ tố tụng của mình. Việc nắm rõ quyền khởi kiện, quyền cung cấp chứng cứ, quyền tranh tụng cùng các nghĩa vụ tuân thủ thủ tục là điều kiện để chủ động và tránh rủi ro pháp lý. Trong bối cảnh cải cách tư pháp và số hóa tố tụng, hiểu đúng và vận dụng đúng các quy định này chính là chìa khóa để không tự đánh mất quyền lợi của mình.

Hiểu đúng để không tự đánh mất quyền lợi của mình

Trong rất nhiều vụ việc dân sự, kết quả cuối cùng không chỉ phụ thuộc vào việc “ai đúng, ai sai”, mà còn phụ thuộc rất lớn vào việc các bên có hiểu và thực hiện đúng quyền, nghĩa vụ tố tụng của mình hay không.

Thực tế hành nghề cho thấy, không ít đương sự bước vào quá trình khởi kiện với tâm thế bị động, thiếu thông tin, thậm chí phó mặc hoàn toàn cho luật sư hoặc cơ quan tiến hành tố tụng. Hệ quả là nhiều quyền lợi đáng lẽ được bảo vệ lại bị bỏ lỡ chỉ vì không nắm rõ quy định pháp luật.

Trong bối cảnh cải cách tư pháp và số hóa tố tụng hiện nay, việc hiểu đúng về quyền và nghĩa vụ của đương sự trong tố tụng dân sự không chỉ là kiến thức pháp lý cơ bản, mà còn là “chìa khóa” để bảo vệ quyền lợi một cách chủ động và hiệu quả.

Đương sự trong tố tụng dân sự là ai?

Theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự, đương sự không chỉ bao gồm nguyên đơn và bị đơn, mà còn có người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án. Đây là những chủ thể trực tiếp chịu tác động bởi kết quả giải quyết vụ việc và có quyền tham gia vào toàn bộ quá trình tố tụng.

Trong thực tiễn, nhiều người chỉ khi bị Tòa án triệu tập mới nhận ra mình là “đương sự”, trong khi trước đó hoàn toàn không ý thức được quyền và nghĩa vụ pháp lý của mình. Điều này dẫn đến tâm lý bị động, lúng túng và dễ đưa ra những quyết định bất lợi cho chính mình.

Quyền của đương sự – nền tảng của nguyên tắc tranh tụng

Quyền khởi kiện và quyền yêu cầu Tòa án bảo vệ

Quyền quan trọng nhất của đương sự là quyền khởi kiện, yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi cho rằng quyền đó bị xâm phạm. Đây là biểu hiện trực tiếp của quyền tiếp cận công lý – một trong những quyền cơ bản được Hiến pháp ghi nhận.

Tuy nhiên, trên thực tế, không ít trường hợp khởi kiện bị trả lại hoặc đình chỉ chỉ vì không đáp ứng đúng điều kiện khởi kiện, nộp sai thẩm quyền, hoặc không chuẩn bị đầy đủ tài liệu chứng cứ ngay từ đầu.

Từ góc nhìn thực tiễn, việc khởi kiện không đơn thuần là “nộp đơn”, mà là một quá trình pháp lý đòi hỏi sự tính toán kỹ lưỡng về chiến lược, thời điểm và căn cứ pháp luật.

Quyền cung cấp, giao nộp và tiếp cận chứng cứ

Một trong những điểm then chốt của tố tụng dân sự hiện đại là nguyên tắc tranh tụng, trong đó chứng cứ đóng vai trò trung tâm. Đương sự có quyền thu thập, cung cấp, bổ sung chứng cứ để bảo vệ yêu cầu hoặc phản đối yêu cầu của bên kia.

Tuy nhiên, không ít người vẫn nhầm tưởng rằng việc thu thập chứng cứ là trách nhiệm của Tòa án. Trên thực tế, nghĩa vụ chứng minh thuộc về đương sự. Nếu không chứng minh được yêu cầu của mình là có căn cứ, đương sự có thể thất bại trong vụ kiện, dù về mặt đạo lý họ có thể là người “đúng”.

Trong bối cảnh tố tụng điện tử ngày càng phổ biến, việc cung cấp chứng cứ cũng đòi hỏi sự cẩn trọng hơn, từ hình thức tài liệu, nguồn gốc, đến tính hợp pháp và khả năng xác thực.

Quyền trình bày, tranh luận và bảo vệ quan điểm tại phiên tòa

Một trong những bước tiến lớn của tố tụng dân sự hiện đại là đề cao quyền tranh tụng của các bên. Đương sự có quyền trình bày ý kiến, tranh luận công khai tại phiên tòa, đưa ra lập luận pháp lý và phản bác quan điểm của bên còn lại.

Tuy nhiên, tranh tụng không đơn thuần là “nói cho nhiều” hay “nói cho hay”, mà là quá trình trình bày có cấu trúc, có căn cứ pháp luật và chứng cứ cụ thể. Trong thực tiễn, rất nhiều vụ việc bị thất thế không phải vì thiếu lý lẽ, mà vì không biết cách trình bày đúng trọng tâm hoặc không nắm được kỹ năng tranh tụng.

Đây cũng là lý do vì sao vai trò của luật sư ngày càng trở nên quan trọng trong các vụ án dân sự, đặc biệt là những vụ việc có giá trị lớn hoặc tính chất phức tạp.

Nghĩa vụ của đương sự – yếu tố quyết định tiến độ và kết quả vụ án

Nghĩa vụ chấp hành đúng trình tự, thủ tục tố tụng

Bên cạnh quyền, đương sự có nghĩa vụ tuân thủ đầy đủ các quy định về tố tụng, bao gồm thời hạn nộp tài liệu, tham gia phiên họp, phiên tòa theo giấy triệu tập, cũng như thực hiện các yêu cầu hợp pháp của Tòa án.

Việc cố tình vắng mặt, kéo dài thời gian, không hợp tác hoặc cung cấp thông tin sai lệch không những không mang lại lợi ích, mà còn có thể khiến đương sự rơi vào thế bất lợi, thậm chí bị xử lý theo quy định pháp luật.

Nghĩa vụ chứng minh và trung thực trong tố tụng

Một nguyên tắc quan trọng của tố tụng dân sự là nghĩa vụ chứng minh thuộc về người đưa ra yêu cầu. Điều này đồng nghĩa với việc đương sự phải chịu trách nhiệm về tính xác thực của tài liệu, chứng cứ mà mình cung cấp.

Trong thực tiễn xét xử, không ít vụ án bị kéo dài hoặc chuyển hướng bất lợi chỉ vì đương sự cung cấp chứng cứ không đầy đủ, không hợp pháp hoặc mâu thuẫn với các tài liệu khác trong hồ sơ.

Sự trung thực trong tố tụng không chỉ là yêu cầu pháp lý, mà còn là yếu tố quyết định uy tín và vị thế của đương sự trước Hội đồng xét xử.

Góc nhìn thực tiễn: Vì sao nhiều người “thua” dù có lý?

Từ kinh nghiệm hành nghề, có thể thấy rằng rất nhiều đương sự rơi vào thế bất lợi không phải vì không có quyền, mà vì không hiểu rõ quyền của mình đang nằm ở đâu và phải thực hiện như thế nào.

Một số sai lầm phổ biến có thể kể đến như:

– Không chuẩn bị đầy đủ chứng cứ ngay từ đầu
– Đánh giá thấp vai trò của thủ tục tố tụng
– Không theo sát tiến trình giải quyết vụ án
– Phó mặc hoàn toàn cho luật sư hoặc ngược lại, tự ý hành động thiếu căn cứ

Trong tố tụng dân sự, việc “đúng luật” quan trọng không kém việc “đúng lý”. Ai nắm chắc luật, người đó có lợi thế.

Quyền và nghĩa vụ của đương sự trong tố tụng dân sự không chỉ là những quy định mang tính hình thức, mà là nền tảng quyết định hiệu quả bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mỗi cá nhân, tổ chức.

Trong bối cảnh hệ thống tư pháp ngày càng chuyên nghiệp hóa, việc chủ động trang bị kiến thức pháp lý, hiểu rõ vai trò của mình trong tố tụng và lựa chọn chiến lược phù hợp ngay từ đầu chính là yếu tố then chốt để đi đến kết quả có lợi.

Với góc nhìn của người hành nghề, có thể khẳng định rằng: một vụ án dân sự thành công không bắt đầu từ phiên tòa, mà bắt đầu từ sự hiểu biết đúng đắn về quyền và nghĩa vụ của chính mình.

Xem thêm:

• Quyền bào chữa của bị cáo theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và một số kiến nghị
• BẢO ĐẢM QUYỀN BÀO CHỮA ĐỐI VỚI NGƯỜI BỊ BUỘC TỘI TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ – ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CẢI CÁCH TƯ PHÁP
• PILLAR TWO VÀ NGÃ RẼ LỊCH SỬ CỦA CHÍNH SÁCH ƯU ĐÃI ĐẦU TƯ VIỆT NAM TRONG CUỘC ĐUA THU HÚT FDI CHẤT LƯỢNG CAO