Đầu tư theo phương thức đối tác công – tư (Public – Private Partnership, gọi tắt là PPP) là một trong những giải pháp chiến lược mà Chính phủ Việt Nam áp dụng nhằm thu hút vốn tư nhân trong và ngoài nước cho phát triển hạ tầng, đặc biệt trong các lĩnh vực thiết yếu như giao thông, năng lượng, cấp thoát nước, y tế và giáo dục.

Trong bối cảnh nhu cầu vốn đầu tư công trung hạn ngày càng lớn, nhưng ngân sách nhà nước còn hạn chế, PPP được xem là “cầu nối” giúp cân bằng lợi ích công – tư, đồng thời tạo điều kiện cho nhà đầu tư nước ngoài tham gia sâu rộng hơn vào thị trường hạ tầng Việt Nam. Tuy nhiên, để triển khai dự án PPP, nhà đầu tư cần nắm rõ các quy định pháp luật mới nhất, quy trình thủ tục, cũng như những rủi ro pháp lý đặc thù của mô hình này.

Cơ sở pháp lý

Hình thức PPP tại Việt Nam hiện nay được điều chỉnh bởi:

• Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư năm 2020 (Luật PPP, số 64/2020/QH14) – có hiệu lực từ ngày 1/1/2021.
• Nghị định số 35/2021/NĐ-CP ngày 29/3/2021 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật PPP.
• Các văn bản pháp luật liên quan: Luật Đầu tư 2020, Luật Đấu thầu 2013 (sửa đổi 2023), Luật Doanh nghiệp 2020, Luật Đất đai 2013 (sửa đổi 2024, sẽ có hiệu lực 2025), Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Quản lý nợ công…

Luật PPP 2020 được đánh giá là bước tiến quan trọng khi lần đầu tiên Việt Nam có một đạo luật thống nhất, minh bạch về hình thức đầu tư này, thay vì chỉ quy định phân tán trong các nghị định trước đây.

Các lĩnh vực áp dụng PPP

Theo Luật PPP 2020, dự án PPP chỉ được triển khai trong một số lĩnh vực thiết yếu, cụ thể:

1. Giao thông vận tải: đường bộ, đường sắt, cảng biển, cảng hàng không.
2. Lưới điện, nhà máy điện (trừ thủy điện nhỏ).
3. Thủy lợi, cung cấp nước sạch, thoát nước, xử lý nước thải, xử lý rác thải.
4. Y tế, giáo dục – đào tạo.
5. Hạ tầng công nghệ thông tin.

Việc giới hạn lĩnh vực giúp tập trung vốn xã hội hóa vào những ngành có tác động lan tỏa lớn, đồng thời bảo đảm tính khả thi trong quản lý nhà nước.

Các loại hợp đồng PPP

Pháp luật Việt Nam công nhận nhiều loại hợp đồng PPP, trong đó phổ biến gồm:

• Hợp đồng BOT (Build – Operate – Transfer): nhà đầu tư xây dựng – vận hành công trình, sau thời gian khai thác sẽ chuyển giao cho Nhà nước.
• Hợp đồng BTO (Build – Transfer – Operate): xây dựng – chuyển giao cho Nhà nước, sau đó được quyền khai thác.
• Hợp đồng BOO (Build – Own – Operate): xây dựng – sở hữu – vận hành, không có nghĩa vụ chuyển giao.
• Hợp đồng O&M (Operate – Maintain): vận hành và bảo dưỡng công trình hạ tầng.
• Hợp đồng BTL, BLT (Build – Transfer – Lease / Build – Lease – Transfer): xây dựng – chuyển giao và cho Nhà nước thuê lại hoặc ngược lại.

Mỗi loại hợp đồng có cơ chế phân chia rủi ro, quyền lợi và nghĩa vụ khác nhau, đòi hỏi nhà đầu tư phải cân nhắc kỹ lưỡng khi đàm phán.

Quy trình, thủ tục triển khai dự án PPP

Quy trình cơ bản bao gồm các bước sau:

1. Lập, thẩm định và phê duyệt chủ trương đầu tư

Cơ quan nhà nước có thẩm quyền lập đề xuất dự án PPP. Sau khi được thẩm định, Thủ tướng Chính phủ hoặc UBND cấp tỉnh phê duyệt chủ trương đầu tư.

2. Chuẩn bị dự án

Cơ quan nhà nước lập báo cáo nghiên cứu khả thi. Nội dung phải phân tích tính cần thiết, hiệu quả tài chính, cơ chế phân chia rủi ro, phương án hợp đồng.

3. Lựa chọn nhà đầu tư

Thực hiện thông qua đấu thầu rộng rãi theo Luật Đấu thầu. Một số trường hợp được chỉ định thầu, nhưng phải đáp ứng điều kiện chặt chẽ.

4. Ký kết và thực hiện hợp đồng PPP

Sau khi trúng thầu, nhà đầu tư thành lập doanh nghiệp dự án PPP, tiến hành ký hợp đồng với cơ quan nhà nước có thẩm quyền và triển khai dự án.

5. Giám sát, vận hành, chuyển giao

Nhà đầu tư có trách nhiệm vận hành dự án trong thời hạn hợp đồng, sau đó chuyển giao cho Nhà nước (trừ trường hợp BOO).

Cơ chế tài chính và bảo đảm đầu tư

Một trong những điểm được nhà đầu tư quan tâm nhất chính là cơ chế chia sẻ rủi ro. Luật PPP 2020 quy định:

• Nếu doanh thu thực tế thấp hơn 75% so với doanh thu cam kết trong hợp đồng do thay đổi chính sách, Nhà nước sẽ chia sẻ tối đa 50% phần hụt.
• Ngược lại, nếu doanh thu thực tế vượt quá 125%, nhà đầu tư phải chia sẻ lại với Nhà nước 50% phần vượt.

Ngoài ra, nhà đầu tư còn được hưởng:

• Quyền sử dụng đất, miễn/giảm tiền thuê đất tùy lĩnh vực.
• Hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế nhập khẩu.
• Hỗ trợ tiếp cận tín dụng, bảo lãnh nghĩa vụ của cơ quan nhà nước trong hợp đồng.

Những rủi ro pháp lý cần lưu ý

1. Rủi ro pháp lý – chính sách: thay đổi pháp luật, chính sách có thể ảnh hưởng trực tiếp đến tính khả thi của dự án.
2. Rủi ro tài chính: huy động vốn tín dụng thường khó khăn do thời gian thu hồi vốn dài, dòng tiền phụ thuộc vào lưu lượng người sử dụng.
3. Rủi ro tranh chấp hợp đồng: do hợp đồng PPP phức tạp, nếu không quy định rõ cơ chế giải quyết tranh chấp, có thể dẫn tới kiện tụng kéo dài.
4. Rủi ro xã hội: phản ứng từ cộng đồng liên quan đến mức phí sử dụng hạ tầng (như trong các dự án BOT giao thông trước đây).

Cơ chế giải quyết tranh chấp

Luật PPP cho phép các bên lựa chọn:

• Trọng tài thương mại trong nước (như VIAC).
• Trọng tài quốc tế nếu có yếu tố nước ngoài.
• Tòa án Việt Nam có thẩm quyền.

Nhà đầu tư nước ngoài thường ưu tiên trọng tài quốc tế để bảo đảm tính trung lập, đồng thời thuận lợi khi thi hành phán quyết theo Công ước New York 1958.

Dịch vụ pháp lý của La Défense

Với thế mạnh trong lĩnh vực đầu tư và giải quyết tranh chấp, La Défense hỗ trợ nhà đầu tư nước ngoài:

• Tư vấn lựa chọn loại hợp đồng PPP phù hợp.
• Rà soát, soạn thảo và đàm phán hợp đồng PPP với cơ quan nhà nước.
• Thẩm định pháp lý (legal due diligence) dự án.
• Tư vấn về thuế, đất đai, tài chính, huy động vốn.
• Đại diện giải quyết tranh chấp trong và ngoài nước.

Đội ngũ luật sư của La Défense am hiểu thực tiễn Việt Nam và có kinh nghiệm tư vấn cho nhiều dự án PPP quy mô lớn, bảo đảm cân bằng lợi ích của nhà đầu tư và tuân thủ pháp luật.

PPP là một kênh đầu tư hấp dẫn vào hạ tầng Việt Nam, vừa giúp Chính phủ huy động nguồn lực ngoài ngân sách, vừa mang lại cơ hội lợi nhuận dài hạn cho nhà đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, mô hình này cũng chứa đựng nhiều rủi ro pháp lý và tài chính.

Để thành công, nhà đầu tư cần hiểu rõ khung pháp lý, tuân thủ quy trình thủ tục, đồng thời có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về hợp đồng và cơ chế phân chia rủi ro. Sự đồng hành của đơn vị tư vấn pháp lý chuyên nghiệp như La Défense sẽ là chìa khóa để dự án PPP trở thành một khoản đầu tư an toàn, bền vững và hiệu quả.

Xem thêm

– Điều Chỉnh Tiến Độ Dự Án Đầu Tư: Quy Định Pháp Luật, Thủ Tục và Giải Pháp Tư Vấn Toàn Diện 2025

– Đầu Tư Theo Hình Thức Hợp Đồng BCC: Quy Định Pháp Luật và Lưu Ý Cho Nhà Đầu Tư Nước Ngoài từ 2025

– Cơ Hội và Lưu Ý pháp lý Cho Nhà Đầu Tư Nước Ngoài Trước Các Hình Thức Đầu Tư Tại Việt Nam Theo Pháp Luật Mới Nhất 2025