Từ FATF đến EVFTA: Việt Nam trong cuộc chơi toàn cầu về minh bạch sở hữu thực sự

FATF và EVFTA đang tạo áp lực mạnh mẽ buộc Việt Nam phải minh bạch hóa thông tin về sở hữu thực sự. Đây không còn là khuyến nghị, mà là yêu cầu bắt buộc nếu Việt Nam muốn duy trì uy tín quốc gia, tiếp cận thị trường vốn quốc tế và bảo vệ năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong môi trường toàn cầu.

Việt Nam giữa làn sóng toàn cầu về minh bạch sở hữu thực

Yêu cầu minh bạch đang trở thành chuẩn mực toàn cầu

Trong những năm gần đây, yêu cầu minh bạch về thông tin người thụ hưởng cuối cùng (beneficial ownership – BO) đang ngày càng trở thành một chuẩn mực pháp lý phổ quát, được thúc đẩy mạnh mẽ bởi các tổ chức quốc tế như Lực lượng đặc nhiệm tài chính (FATF), Diễn đàn toàn cầu của OECD, chương trình BEPS (Base Erosion and Profit Shifting), cùng hàng loạt cam kết trong các hiệp định thương mại tự do (FTA), đặc biệt là EVFTA và CPTPP.

Các quốc gia không còn được phép đứng ngoài “cuộc chơi” toàn cầu này. Việc chậm trễ ban hành hoặc thực thi cơ chế minh bạch thông tin về chủ sở hữu thực sự sẽ không chỉ ảnh hưởng đến mức độ tín nhiệm quốc gia, mà còn khiến cộng đồng doanh nghiệp gặp khó khăn trong tiếp cận tín dụng quốc tế, tham gia đấu thầu xuyên biên giới hoặc gọi vốn từ các quỹ đầu tư nước ngoài.

Việt Nam đang chịu áp lực ngày càng lớn

Trong Báo cáo đánh giá tương hỗ lần thứ hai của FATF và APG, Việt Nam được khuyến nghị phải có hành động cụ thể để xác định, thu thập và cập nhật thông tin về chủ sở hữu hưởng lợi trong các pháp nhân, đồng thời bảo đảm cơ quan có thẩm quyền được quyền tiếp cận thông tin đó một cách kịp thời.

Tháng 10/2023, Việt Nam chính thức bị đưa vào danh sách giám sát tăng cường (grey list) của FATF do các thiếu hụt trong khung pháp lý chống rửa tiền, trong đó điểm yếu nổi bật là chưa có cơ chế hiệu quả để xác minh chủ sở hữu thực sự của các pháp nhân và pháp nhân ủy thác. Đây là hồi chuông cảnh báo không chỉ đối với các nhà hoạch định chính sách, mà cả cộng đồng doanh nghiệp vốn đang hoạt động trong môi trường ngày càng hội nhập.

Chuẩn mực quốc tế về sở hữu thực sự: Không thể trì hoãn

Các khuyến nghị cốt lõi từ FATF

FATF đặt ra khuyến nghị số 24 và 25, yêu cầu các quốc gia:
– Buộc các công ty, pháp nhân phải cung cấp và cập nhật thông tin về chủ sở hữu thực sự;
– Thiết lập cơ sở dữ liệu tập trung, có thể truy cập bởi các cơ quan chức năng;
– Áp dụng biện pháp trừng phạt nghiêm khắc đối với trường hợp khai sai, không khai hoặc cản trở việc tiếp cận thông tin;
– Hợp tác quốc tế về trao đổi thông tin BO.
Việt Nam đã ban hành Luật Phòng, chống rửa tiền 2022 với một số nội dung tiến bộ, tuy nhiên đến nay vẫn chưa có nghị định hướng dẫn cụ thể về cách xác định và công bố thông tin người thụ hưởng cuối cùng, cũng như cơ sở dữ liệu có thể tra cứu minh bạch.

Ràng buộc từ các hiệp định thương mại tự do

Hiệp định EVFTA và CPTPP đều có các điều khoản liên quan đến minh bạch hóa môi trường đầu tư, chống tham nhũng và phòng chống gian lận thương mại. Cụ thể:
– EVFTA cam kết bảo vệ cạnh tranh công bằng và yêu cầu minh bạch thông tin về tổ chức sở hữu doanh nghiệp;
– CPTPP yêu cầu các quốc gia thành viên thiết lập khung pháp lý phù hợp để chống lẩn tránh thuế và gian lận tài chính xuyên biên giới.
Không thực hiện đúng các cam kết này sẽ không chỉ là vi phạm điều ước quốc tế, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín của quốc gia, đặc biệt khi bị đối tác xem xét lại các ưu đãi thương mại hoặc hỗ trợ kỹ thuật – tài chính.

Hệ lụy nếu chậm trễ minh bạch sở hữu thực sự

Mất điểm tín nhiệm quốc gia

Việc lọt vào danh sách grey list hoặc bị đánh giá không tuân thủ bởi các tổ chức như FATF, OECD sẽ khiến Việt Nam bị xếp vào nhóm có rủi ro cao về minh bạch tài chính. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến xếp hạng tín nhiệm quốc gia, qua đó làm tăng chi phí vay nợ chính phủ, giảm khả năng thu hút đầu tư gián tiếp (FII) và đầu tư trực tiếp (FDI).

Doanh nghiệp khó tiếp cận nguồn vốn quốc tế

Đối với doanh nghiệp Việt Nam, việc thiếu minh bạch về sở hữu thực sự đồng nghĩa với rào cản trong:
– Giao dịch với ngân hàng quốc tế;
– Ký hợp đồng với các đối tác tuân thủ chuẩn AML/CFT nghiêm ngặt;
– Tham gia IPO, M&A hoặc phát hành trái phiếu ra nước ngoài.
Nhiều ngân hàng quốc tế đã từ chối hoặc trì hoãn giao dịch với doanh nghiệp Việt chỉ vì không thể xác minh được chủ sở hữu thực sự hoặc phát hiện sự bất nhất trong hồ sơ đăng ký pháp lý.

Doanh nghiệp Việt cần “chuyển mình” để đồng hành cùng xu hướng toàn cầu

Xây dựng hệ thống quản trị tuân thủ

Doanh nghiệp cần chủ động thiết lập bộ máy tuân thủ nội bộ (compliance unit), có người phụ trách theo dõi các nghĩa vụ về báo cáo BO, quản lý rủi ro rửa tiền và phối hợp với cơ quan nhà nước trong việc cung cấp thông tin định danh chủ sở hữu thực.

Đối với tập đoàn, công ty đa sở hữu hoặc có cấu trúc nắm giữ phức tạp (holding, offshore…), việc truy vết và minh bạch thông tin về cổ đông cuối cùng phải được chuẩn hóa như một phần trong bộ quy tắc đạo đức và quản trị công ty.

Điều chỉnh cấu trúc pháp lý phù hợp

Nhiều doanh nghiệp hiện nay còn sử dụng cấu trúc sở hữu có yếu tố “ẩn danh” thông qua nominee hoặc pháp nhân nước ngoài đứng tên. Mô hình này có thể mang lại lợi ích ngắn hạn, nhưng về lâu dài sẽ tiềm ẩn rủi ro pháp lý nghiêm trọng. Việc chủ động điều chỉnh lại cấu trúc sở hữu – từ dạng lòng vòng sang minh bạch, rõ ràng – là bước đi cần thiết để hội nhập vững chắc.

Hợp tác với cơ quan nhà nước và tổ chức tài chính

Minh bạch là một quá trình mang tính phối hợp. Doanh nghiệp cần coi trọng đối thoại với cơ quan quản lý nhà nước, ngân hàng và đối tác để đồng bộ hóa hệ thống thông tin BO, tránh tình trạng “lệch pha” giữa dữ liệu nội bộ và hồ sơ pháp lý.

Minh bạch thông tin về sở hữu thực sự không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc nếu Việt Nam muốn duy trì vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu và giữ chân dòng vốn đầu tư quốc tế. Đối với cộng đồng doanh nghiệp, sự thay đổi không chỉ đơn thuần là tuân thủ pháp luật, mà còn là cơ hội nâng tầm quản trị, chuẩn hóa hoạt động, và thể hiện trách nhiệm trong cuộc chơi toàn cầu.

Việt Nam đã bước vào giai đoạn mới, nơi sự minh bạch không chỉ là kỳ vọng, mà là “giấy thông hành” để khẳng định mình trong thế giới của hội nhập và kỷ cương tài chính.

Minh bạch sở hữu thực sự không chỉ là nghĩa vụ tuân thủ trong bối cảnh hội nhập, mà còn là nền tảng để doanh nghiệp Việt nâng cao năng lực quản trị và phòng ngừa rủi ro pháp lý. Trong quá trình chuyển đổi này, vai trò của luật sư tư vấn là then chốt – giúp doanh nghiệp hiểu đúng quy định, xây dựng cơ cấu sở hữu minh bạch và bảo vệ lợi ích hợp pháp trước những thay đổi ngày càng khắt khe của chuẩn mực quốc tế như FATF và EVFTA.

Xem thêm:

• Kiểm soát chủ sở hữu hưởng lợi theo chuẩn AML/CFT – Thách thức hay cơ hội thiết lập “lá chắn” pháp lý cho doanh nghiệp?
• EVFTA Chìa khoá giúp doanh nghiệp tham gia sâu hơn chuỗi cung ứng
• Minh bạch chủ sở hữu: Đòi hỏi quá sức hay bước tiến tất yếu với doanh nghiệp Việt Nam?