Minh bạch chủ sở hữu: Đòi hỏi quá sức hay bước tiến tất yếu với doanh nghiệp Việt Nam?
Trong bối cảnh Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng với nền kinh tế toàn cầu, yêu cầu minh bạch chủ sở hữu thực sự (Beneficial Ownership – BO) đang trở thành xu thế tất yếu. Đây không chỉ là biện pháp phòng chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố mà còn là nền tảng quan trọng để xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng và bền vững. Thời gian gần đây, Nhà nước đã ban hành nhiều quy định pháp lý nhằm thúc đẩy việc công khai thông tin chủ sở hữu thực sự trong doanh nghiệp. Tuy nhiên, quá trình triển khai cũng đặt ra không ít thách thức cho cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Vậy đâu là những khó khăn thực tế và liệu yêu cầu minh bạch này có phải là đòi hỏi quá sức, hay thực sự là bước tiến tất yếu đối với sự phát triển lâu dài của doanh nghiệp Việt?
Bối cảnh và nỗ lực của Nhà nước trong minh bạch chủ sở hữu
Thời gian gần đây, chính sách minh bạch chủ sở hữu thực sự (Beneficial Ownership – BO) được Nhà nước Việt Nam thúc đẩy mạnh mẽ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, phòng ngừa rửa tiền, tham nhũng, cũng như đáp ứng các cam kết hội nhập quốc tế.
Việc yêu cầu doanh nghiệp công khai thông tin chủ sở hữu thực sự không chỉ là bước tiến quan trọng trong quá trình cải cách hành chính, nâng cao minh bạch mà còn góp phần củng cố niềm tin của nhà đầu tư trong và ngoài nước. Nhiều văn bản pháp luật đã được ban hành, từ Luật Doanh nghiệp 2020, Luật Phòng chống rửa tiền, đến các nghị định hướng dẫn chi tiết.
Không thể phủ nhận đây là một nỗ lực tích cực của Nhà nước nhằm đưa doanh nghiệp Việt vào “cuộc chơi” minh bạch toàn cầu, bắt kịp các tiêu chuẩn quốc tế như FATF, OECD và các FTA mà Việt Nam tham gia.
Những vướng mắc thực tiễn khiến doanh nghiệp khó khăn trong tuân thủ
Chi phí tuân thủ cao và gánh nặng hành chính
Một trong những khó khăn rõ ràng nhất mà doanh nghiệp nội địa đang gặp phải là chi phí tuân thủ tăng cao. Việc xác định, kiểm tra, cập nhật thông tin chủ sở hữu thực sự đòi hỏi đầu tư nguồn lực về nhân sự, công nghệ thông tin, và cả thời gian.
Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa, đặc biệt là các công ty gia đình hoặc có cơ cấu sở hữu phức tạp, khó có thể đáp ứng yêu cầu này một cách hiệu quả mà không ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh chính.
Thiếu hướng dẫn cụ thể và nhất quán
Các quy định hiện hành còn thiếu hướng dẫn rõ ràng về cách xác định và công bố chủ sở hữu thực sự, đặc biệt trong các trường hợp phức tạp như sở hữu gián tiếp, người đứng tên hộ hoặc các trường hợp sở hữu gián tiếp qua nhiều tầng pháp nhân.
Điều này dẫn đến sự mơ hồ, thiếu đồng nhất trong áp dụng khiến doanh nghiệp dễ rơi vào tình trạng “điều tra vòng vo”, lo ngại vi phạm pháp luật mà không rõ trách nhiệm cụ thể.
Cơ quan giám sát phân tán và thiếu phối hợp hiệu quả
Hiện nay, trách nhiệm giám sát thông tin chủ sở hữu thực sự được phân tán cho nhiều cơ quan khác nhau như Sở Kế hoạch và Đầu tư, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính, cơ quan chống rửa tiền…
Việc này dẫn đến tình trạng đùn đẩy trách nhiệm, thiếu thống nhất trong quản lý, cập nhật dữ liệu, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc thực hiện đầy đủ nghĩa vụ báo cáo và cập nhật thông tin.
Phân tích phản biện: Đòi hỏi quá sức hay bước tiến tất yếu?
Đòi hỏi quá sức với doanh nghiệp nhỏ, vừa và siêu nhỏ
Trong khi minh bạch chủ sở hữu là một tiêu chuẩn cần thiết, áp dụng đồng đều với mọi loại hình doanh nghiệp lại có thể gây áp lực lớn với các doanh nghiệp quy mô nhỏ.
Nhiều doanh nghiệp nội địa chưa có đủ năng lực quản trị, thiếu nguồn lực đầu tư cho các hệ thống quản lý nội bộ, dẫn tới nguy cơ:
– Bị phạt hành chính do vi phạm quy định công bố thông tin,
– Phát sinh chi phí tuân thủ tăng, ảnh hưởng tới khả năng cạnh tranh,
– Mất thời gian và công sức không cần thiết cho các thủ tục hành chính phức tạp.
Nhưng không thể phủ nhận tính tất yếu của minh bạch chủ sở hữu
Bất chấp các khó khăn trên, việc minh bạch quyền lực thật sự trong doanh nghiệp là xu thế khách quan toàn cầu không thể đảo ngược.
Nếu không đồng hành cùng xu hướng này, doanh nghiệp Việt sẽ phải đối mặt với nguy cơ:
– Bị hạn chế tiếp cận vốn đầu tư quốc tế,
– Mất cơ hội hợp tác với các đối tác uy tín,
– Tăng rủi ro pháp lý và bị liệt vào danh sách “grey list” về phòng chống rửa tiền,
– Gây mất uy tín và khó phát triển bền vững trong dài hạn.
Kiến nghị chính sách hợp lý với bối cảnh doanh nghiệp Việt Nam
Áp dụng linh hoạt, phân biệt theo quy mô và loại hình doanh nghiệp
Nhà nước nên xây dựng chính sách có tính phân loại, ưu tiên tạo điều kiện cho doanh nghiệp nhỏ và vừa bằng cách:
– Giảm bớt yêu cầu công bố đối với doanh nghiệp quy mô nhỏ chưa có hoạt động kinh doanh phức tạp,
– Cung cấp khung hướng dẫn rõ ràng, đơn giản hóa thủ tục,
– Tạo cơ chế hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo cho doanh nghiệp trong việc xác định, quản lý thông tin chủ sở hữu thực sự.
Thống nhất đầu mối quản lý và tăng cường phối hợp liên ngành
Việc phân tán giám sát nên được xem xét để tập trung về một đầu mối thống nhất, giúp:
– Giảm bớt sự trùng lặp, chồng chéo trong quản lý,
– Tạo thuận lợi cho doanh nghiệp trong việc khai báo và cập nhật thông tin,
– Đảm bảo dữ liệu chính xác, cập nhật và có thể tra cứu dễ dàng.
Phát triển nền tảng công nghệ quản trị hiện đại
Đầu tư vào hệ thống công nghệ thông tin để:
– Xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về chủ sở hữu thực sự,
– Áp dụng công nghệ số để hỗ trợ doanh nghiệp tự động hóa quy trình kê khai, cập nhật,
– Tăng cường tính minh bạch, giảm thiểu gian lận thông tin.
Minh bạch chủ sở hữu không chỉ là một yêu cầu từ phía Nhà nước mà còn là bước tiến tất yếu để doanh nghiệp Việt vươn tới chuẩn mực quản trị hiện đại, nâng cao tính cạnh tranh và niềm tin thị trường. Tuy nhiên, để chính sách này thực sự phát huy hiệu quả, cần có sự đồng hành thiết thực từ phía cơ quan quản lý, đặc biệt là trong việc đơn giản hóa thủ tục, tăng cường hướng dẫn và hỗ trợ kỹ thuật cho doanh nghiệp. Trong quá trình này, vai trò của luật sư tư vấn là rất quan trọng, giúp doanh nghiệp hiểu đúng, làm đúng và kịp thời cập nhật các quy định pháp luật liên quan đến công bố thông tin chủ sở hữu thực sự – từ đó giảm thiểu rủi ro pháp lý và tạo nền tảng vững chắc cho phát triển bền vững.
Xem thêm:
