Suất đầu tư – Ngưỡng cửa chọn lọc hay rào cản đầu tư?
Trong bối cảnh Việt Nam đang từng bước nâng cao chất lượng thu hút vốn đầu tư, việc áp dụng “suất đầu tư tối thiểu” trong lựa chọn nhà đầu tư được xem là một công cụ kinh tế nhằm định hình định hướng phát triển bền vững. Tuy nhiên, khái niệm này lại đang tạo ra không ít tranh luận cả về mặt lý luận lẫn thực tiễn. Nhiều địa phương coi đây là tiêu chí tiên quyết để lựa chọn nhà đầu tư cho các dự án lớn, nhưng cũng không ít ý kiến cho rằng việc áp đặt suất đầu tư một cách cứng nhắc có thể trở thành rào cản không cần thiết, triệt tiêu sáng tạo và hạn chế cơ hội tiếp cận thị trường đối với các nhà đầu tư vừa và nhỏ.
Khái niệm và cơ sở pháp lý của suất đầu tư
Suất đầu tư là gì?
Suất đầu tư được hiểu là mức chi phí đầu tư tối thiểu cho một đơn vị diện tích đất hoặc quy mô sản phẩm/dịch vụ của một dự án, thường được sử dụng như một chỉ tiêu kỹ thuật – kinh tế để đánh giá hiệu quả và chất lượng đầu tư. Đây là công cụ hỗ trợ cơ quan quản lý nhà nước trong việc thẩm định dự án, định hướng phát triển ngành nghề và kiểm soát quy hoạch.
Theo Thông tư số 13/2021/TT-BKHĐT, Bộ Kế hoạch và Đầu tư công bố định mức suất vốn đầu tư xây dựng công trình áp dụng trong lập, thẩm định và phê duyệt dự án đầu tư công. Tuy nhiên, trong lĩnh vực đầu tư tư nhân hoặc đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư, chưa có quy định cụ thể và thống nhất về suất đầu tư tối thiểu.
Việc áp dụng suất đầu tư trong lựa chọn nhà đầu tư
Hiện nay, nhiều địa phương lồng ghép suất đầu tư tối thiểu vào tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư trong các dự án có sử dụng đất, thông qua hồ sơ mời thầu hoặc mời quan tâm. Cách làm này xuất phát từ mục tiêu nâng cao hiệu quả sử dụng đất, hạn chế đầu tư theo hướng manh mún, chiếm dụng tài nguyên mà không tạo ra giá trị tương xứng.
Tuy nhiên, cơ sở pháp lý cho việc quy định ngưỡng suất đầu tư như một điều kiện “tiền kiểm” còn thiếu rõ ràng và dễ dẫn đến sự tùy nghi trong áp dụng giữa các địa phương.
Suất đầu tư – Công cụ sàng lọc hợp lý hay rào cản kỹ thuật trá hình?
Vai trò tích cực trong kiểm soát chất lượng đầu tư
Việc yêu cầu suất đầu tư tối thiểu có thể giúp cơ quan quản lý định lượng được khả năng tài chính, năng lực thực hiện và cam kết tạo ra giá trị gia tăng của nhà đầu tư. Điều này đặc biệt hữu ích trong các dự án bất động sản, hạ tầng, khu công nghiệp, khi giá trị quyền sử dụng đất là rất lớn và cần có cam kết đầu tư tương xứng để tránh lãng phí tài nguyên.
Suất đầu tư còn đóng vai trò định hướng phát triển lĩnh vực công nghệ cao, sản xuất sạch, giá trị gia tăng lớn thay vì các ngành thâm dụng lao động, ô nhiễm môi trường hoặc sử dụng đất kém hiệu quả. Trong bối cảnh Việt Nam đang tái cấu trúc chiến lược thu hút FDI, tiêu chí này phần nào phản ánh tinh thần “chọn lọc nhà đầu tư có thực lực”.
Nguy cơ trở thành rào cản và thiếu linh hoạt
Tuy nhiên, việc ấn định suất đầu tư theo một con số cứng nhắc, không dựa trên tính chất ngành nghề, loại hình dự án hay điều kiện địa phương có thể trở thành rào cản hành chính. Nhiều dự án có giá trị sáng tạo cao, ứng dụng công nghệ mới hoặc quy mô nhỏ – trung bình lại có suất đầu tư thấp hơn ngưỡng yêu cầu và vì vậy bị loại bỏ ngay từ vòng đầu, dù vẫn có tiềm năng đóng góp tích cực cho nền kinh tế.
Đặc biệt, các doanh nghiệp vừa và nhỏ, doanh nghiệp khởi nghiệp, các mô hình đổi mới sáng tạo rất dễ bị “bỏ lại phía sau” nếu chỉ nhìn vào suất đầu tư như tiêu chí tài chính đơn thuần mà không xét đến hiệu quả xã hội, tính lan tỏa hoặc định hướng chiến lược.
Khoảng trống pháp lý và nguy cơ vận dụng tùy tiện
Thiếu sự đồng bộ trong quy định và áp dụng
Hiện chưa có một văn bản quy phạm pháp luật nào quy định rõ thế nào là suất đầu tư tối thiểu hợp lệ trong lựa chọn nhà đầu tư tư nhân, cũng không có hướng dẫn cụ thể về cách xác lập, điều chỉnh hay kiểm soát tiêu chí này. Điều này tạo ra sự tùy nghi giữa các địa phương và có nguy cơ dẫn đến lạm quyền, áp đặt tiêu chí bất hợp lý để hạn chế nhà đầu tư ngoài ý muốn.
Trong một số vụ việc thực tế, suất đầu tư trở thành một công cụ mang tính loại trừ, thay vì là tiêu chí đánh giá khách quan. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến quyền tự do kinh doanh mà còn tạo ra sự méo mó trong môi trường cạnh tranh.
Khó giám sát và xử lý vi phạm khi nhà đầu tư “vượt rào”
Việc cam kết suất đầu tư trong hồ sơ chưa được gắn với cơ chế ràng buộc trách nhiệm rõ ràng về hậu kiểm. Nhiều nhà đầu tư có thể đưa ra con số “đẹp” để vượt qua vòng lựa chọn, nhưng không triển khai đúng cam kết hoặc thay đổi quy mô sau khi được chấp thuận. Cơ chế xử lý vi phạm trong các trường hợp này còn mờ nhạt, gây bất bình đẳng giữa các nhà đầu tư nghiêm túc và những “nhà đầu cơ cơ hội”.
Kiến nghị hoàn thiện chính sách và cách tiếp cận linh hoạt hơn
Cần quy định rõ nguyên tắc xác định và áp dụng suất đầu tư
Việc sử dụng suất đầu tư như một công cụ đánh giá cần có cơ sở pháp lý thống nhất trên toàn quốc, tránh sự phân mảnh và tùy tiện trong vận dụng. Nhà nước nên ban hành hướng dẫn chi tiết về nguyên tắc xác lập suất đầu tư theo ngành, loại hình dự án, điều kiện địa lý – xã hội, đồng thời khuyến khích việc cập nhật suất đầu tư trên cơ sở dữ liệu minh bạch, khoa học và có thể kiểm chứng.
Không nên quy định suất đầu tư như một “điều kiện loại trừ” cứng, mà nên để nó là một tiêu chí có trọng số trong chấm điểm năng lực, có thể kết hợp với các tiêu chí khác như công nghệ, năng lực quản lý, hiệu quả xã hội – môi trường.
Cần thiết lập cơ chế hậu kiểm hiệu quả
Song song với tiền kiểm thông qua suất đầu tư, cần xây dựng cơ chế hậu kiểm để giám sát việc thực hiện cam kết của nhà đầu tư về quy mô, tiến độ và chất lượng đầu tư. Việc vi phạm cam kết cần được xử lý nghiêm khắc và công khai, làm cơ sở răn đe cho các nhà đầu tư khác.
Suất đầu tư là một công cụ cần thiết để định hướng thu hút vốn theo hướng chất lượng và bền vững, nhưng cần được sử dụng như một ngưỡng chọn lọc hợp lý thay vì trở thành rào cản hành chính gây bóp méo môi trường đầu tư. Cần tiếp cận khái niệm này với tinh thần minh bạch, linh hoạt và có căn cứ pháp lý rõ ràng, đồng thời đặt trong bối cảnh tổng thể các chính sách về đầu tư, đất đai và đổi mới sáng tạo. Chỉ khi đó, Việt Nam mới có thể đạt được mục tiêu kép: vừa sàng lọc được nhà đầu tư có năng lực, vừa tạo lập được môi trường cạnh tranh công bằng cho mọi chủ thể có khát vọng làm ăn chân chính.
Để đảm bảo suất đầu tư thực sự là công cụ chọn lọc hiệu quả chứ không trở thành rào cản, doanh nghiệp cần xem xét kỹ các quy định pháp lý hiện hành, đặc biệt trong các ngành có tính đặc thù. Việc tham vấn luật sư có kinh nghiệm sẽ giúp nhà đầu tư đánh giá đúng rủi ro, lựa chọn chiến lược phù hợp và bảo vệ quyền lợi pháp lý trong suốt quá trình triển khai dự án.
Xem thêm:
