Tách bạch trách nhiệm cá nhân và pháp nhân trong vi phạm kinh tế

Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế 8% vào năm 2025 theo Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị, việc hoàn thiện khung pháp lý để thúc đẩy kinh tế tư nhân trở thành tâm điểm chú ý. Một trong những điểm nhấn của nghị quyết là đề xuất tách bạch trách nhiệm cá nhân và pháp nhân trong các vi phạm kinh tế, ưu tiên áp dụng biện pháp hành chính, dân sự trước khi xử lý hình sự. Chính sách này không chỉ nhằm giảm thiểu tình trạng hình sự hóa quan hệ kinh tế mà còn tạo môi trường kinh doanh minh bạch, khuyến khích tinh thần đổi mới sáng tạo. Bài viết này phân tích ý nghĩa, tác động tích cực, và những thách thức của chính sách tách bạch trách nhiệm, với góc nhìn pháp lý chuyên sâu, phản ánh thực tiễn và đề xuất giải pháp để hiện thực hóa mục tiêu của nghị quyết.

Ý nghĩa pháp lý của việc tách bạch trách nhiệm pháp lý này

Khái niệm pháp nhân, theo Điều 74 Bộ luật Dân sự 2015, là một tổ chức có tư cách pháp lý độc lập, chịu trách nhiệm trong phạm vi tài sản của mình. Trách nhiệm cá nhân, ngược lại, gắn với hành vi của các cá nhân như người đại diện pháp lý, cổ đông, hoặc nhân viên. Trong các vi phạm kinh tế – từ gian lận thương mại, trốn thuế đến quản lý tài sản sai quy định – việc xác định rõ ai chịu trách nhiệm là yếu tố then chốt để đảm bảo công lý. Thực tế tại Việt Nam cho thấy, nhiều trường hợp doanh nghiệp phải gánh chịu hậu quả nặng nề do sai phạm của một cá nhân, như bị phong tỏa tài sản hoặc chấm dứt hoạt động. Điều này không chỉ gây thiệt hại cho doanh nghiệp mà còn ảnh hưởng đến người lao động, đối tác, và nền kinh tế nói chung.

Nghị quyết 68 mang đến một cách tiếp cận mới, nhấn mạnh việc ưu tiên biện pháp hành chính và dân sự, qua đó bảo vệ sự tồn tại của pháp nhân. “Chính sách tách bạch trách nhiệm là một bước tiến lớn, giúp doanh nghiệp tránh bị ‘trừng phạt tập thể’ vì sai lầm của một cá nhân,” Luật sư Nguyễn Linh từ Hãng Luật La Défense nhận định. “Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Việt Nam khuyến khích khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo, nơi rủi ro kinh doanh là điều không thể tránh khỏi.”

Chính sách này mở ra cơ hội bảo vệ doanh nghiệp khỏi những cú sốc pháp lý không đáng có. Thay vì đóng cửa cả công ty vì một cá nhân vi phạm, cơ quan chức năng có thể tập trung xử lý người trực tiếp gây ra sai phạm, như áp dụng phạt hành chính hoặc yêu cầu bồi thường. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp duy trì hoạt động mà còn tạo động lực cho doanh nhân dám đầu tư vào các lĩnh vực mới như trí tuệ nhân tạo, công nghệ tài chính – những ngành được Nghị quyết 68 khuyến khích mạnh mẽ.

Sự tác động tích cực làm khơi dậy tinh thần kinh doanh

Việc tách bạch trách nhiệm mang lại nhiều lợi ích thiết thực, đặc biệt trong việc thúc đẩy kinh tế tư nhân. Trước hết, chính sách này tạo ra một môi trường kinh doanh an toàn hơn, nơi doanh nghiệp không phải lo sợ bị hủy hoại bởi sai lầm của một cá nhân. Một startup công nghệ tại TP.HCM từng rơi vào tình cảnh bị phong tỏa tài sản do lỗi kê khai thuế của một kế toán viên thuê ngoài. Hậu quả là hợp đồng với đối tác quốc tế bị hủy, hàng chục nhân viên đứng trước nguy cơ mất việc. Nếu chính sách tách bạch trách nhiệm được áp dụng triệt để, những trường hợp như vậy có thể được giải quyết bằng cách xử lý cá nhân vi phạm, thay vì kéo cả doanh nghiệp vào vòng xoáy pháp lý.

Hơn nữa, việc giảm thiểu hình sự hóa quan hệ kinh tế giúp doanh nhân tự tin hơn khi đưa ra các quyết định táo bạo. Trong thực tiễn, không ít doanh nhân lo ngại rằng một thất bại kinh doanh có thể bị quy kết thành hành vi “cố ý làm trái” hoặc “lạm dụng tín nhiệm”. “Doanh nhân cần một môi trường pháp lý nơi họ được bảo vệ khỏi những rủi ro pháp lý không đáng có, đặc biệt trong các lĩnh vực đổi mới sáng tạo,” Luật sư Nguyễn Linh từ Hãng Luật La Défense chia sẻ. Chính sách tách bạch trách nhiệm giúp giảm áp lực này, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào các lĩnh vực chiến lược, từ đó đóng góp vào mục tiêu tăng trưởng kinh tế dài hạn của đất nước.

Tuy nhiên, cũng đặt ra nhiều thách thức trong thực tiễn áp dụng

Dù mang nhiều ý nghĩa tích cực, việc triển khai chính sách tách bạch trách nhiệm không phải không có trở ngại. Một trong những thách thức lớn nhất là xác định ranh giới giữa hành vi của cá nhân và chủ trương của pháp nhân. Trong nhiều trường hợp, ranh giới này rất mong manh. Lấy ví dụ, nếu một giám đốc điều hành ra quyết định sai lầm dẫn đến vi phạm pháp luật, liệu đó là hành vi cá nhân hay đại diện cho chính sách của doanh nghiệp? Việc phân định này đòi hỏi cơ quan điều tra phải có năng lực phân tích pháp lý sắc bén và minh bạch – điều mà thực tế chưa phải lúc nào cũng đáp ứng được.

Sự thiếu đồng bộ trong hệ thống pháp luật cũng là một rào cản. Mặc dù Bộ luật Dân sự 2015 đã quy định rõ về trách nhiệm của pháp nhân, các văn bản hướng dẫn trong các lĩnh vực như thuế, thương mại, hay môi trường vẫn còn thiếu chi tiết hoặc mâu thuẫn. Một doanh nghiệp sản xuất từng bị phạt nặng vì vi phạm quy định về xả thải, dù lỗi xuất phát từ một nhân viên vận hành hệ thống xử lý nước thải không tuân thủ quy trình. Cơ quan quản lý đã áp dụng mức phạt đối với cả công ty mà không xem xét yếu tố cá nhân, gây thiệt hại lớn. Nếu không có các hướng dẫn cụ thể về cách tách bạch trách nhiệm, chính sách từ Nghị quyết 68 có nguy cơ chỉ dừng lại ở mặt lý thuyết.

Một vấn đề khác là nhận thức pháp lý của doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Nhiều doanh nghiệp, nhất là ở các địa phương ngoài đô thị lớn, không có thói quen thuê tư vấn pháp lý hoặc không đủ nguồn lực để xây dựng hệ thống quản trị rủi ro. Kết quả là khi xảy ra vi phạm, họ không biết cách bảo vệ quyền lợi của pháp nhân hoặc phân định trách nhiệm cá nhân. Một hợp tác xã nông nghiệp ở Đồng Nai từng đối mặt với truy cứu trách nhiệm hình sự cho toàn bộ ban lãnh đạo vì sai phạm trong quản lý vốn vay ưu đãi, dù lỗi chủ yếu đến từ một cá nhân chiếm dụng vốn. “Nếu doanh nghiệp được tư vấn pháp lý từ sớm, nhiều rủi ro có thể được ngăn chặn,” Luật sư Nguyễn Linh từ Hãng Luật La Défense nhấn mạnh.

Giải pháp để hiện thực hóa chính sách dưới góc nhìn của Luật sư

Để chính sách tách bạch trách nhiệm thực sự đi vào cuộc sống, cần có sự phối hợp từ nhiều phía. Trước hết, cơ quan lập pháp cần ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết, quy định rõ tiêu chí phân định trách nhiệm trong từng lĩnh vực cụ thể. Ví dụ, trong các vụ vi phạm về thuế, cơ quan thuế cần làm rõ liệu sai phạm xuất phát từ chính sách của doanh nghiệp hay từ hành vi cố ý của một cá nhân như kế toán trưởng. Các tiêu chí này cần được phổ biến rộng rãi để doanh nghiệp hiểu và áp dụng.

Hơn nữa, vai trò của các hãng luật chuyên nghiệp, như Hãng Luật La Défense, là không thể thiếu trong việc hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng hệ thống quản trị rủi ro pháp lý. Từ việc phân định rõ vai trò của từng cá nhân trong tổ chức đến thiết lập quy trình kiểm soát nội bộ, các dịch vụ pháp lý chuyên sâu giúp doanh nghiệp chứng minh rằng sai phạm, nếu có, chỉ xuất phát từ cá nhân chứ không phải chủ trương của công ty. Đồng thời, cơ quan chức năng cần tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cho đội ngũ điều tra và xử lý vi phạm, đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong quá trình phân định trách nhiệm.

Cuối cùng, nâng cao nhận thức pháp lý của doanh nghiệp và người dân là yếu tố then chốt. Các chương trình hội thảo, đào tạo về pháp luật kinh doanh cần được đẩy mạnh, đặc biệt ở các địa phương. Nghị quyết 68 không chỉ là một chính sách mà còn là lời kêu gọi thay đổi tư duy, từ việc chỉ trông chờ vào cơ quan chức năng đến việc chủ động bảo vệ quyền lợi của chính mình.

Việc tách bạch trách nhiệm cá nhân và pháp nhân trong vi phạm kinh tế không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp, mà còn góp phần xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch, ổn định. Hãng luật La Défense với đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm luôn sẵn sàng tư vấn, hỗ trợ doanh nghiệp và cá nhân trong việc nhận diện rủi ro pháp lý, xây dựng cơ chế tuân thủ, cũng như bảo vệ quyền lợi trong các vụ việc tranh chấp hoặc tố tụng, đảm bảo phù hợp với định hướng pháp luật và chiến lược phát triển bền vững.

Xem thêm:

• Khung pháp luật Việt Nam trong bối cảnh quốc tế hóa minh bạch tài chính về Chủ sở hữu hưởng lợi (BO) dưới góc nhìn pháp lý và phòng, chống rửa tiền
• Pháp lý cho chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong kinh tế tư nhân
• Việt Nam quyết tâm hiện thực hóa Trung tâm Tài chính Quốc tế. Cơ chế ưu đãi nào đang chờ đón nhà đầu tư?