Toàn cảnh hệ thống tòa án sau 01/7/2025

Kể từ ngày 01/7/2025, hệ thống Tòa án nhân dân Việt Nam chính thức vận hành theo mô hình mới, đánh dấu một bước chuyển quan trọng trong tiến trình cải cách tư pháp. Những điều chỉnh về tổ chức Tòa án, phân định thẩm quyền xét xử, chuẩn hóa thủ tục tố tụng và đẩy mạnh chuyên môn hóa không chỉ làm thay đổi cách Tòa án hoạt động, mà còn tác động trực tiếp đến luật sư, đương sự và doanh nghiệp khi tham gia tố tụng. Nhìn từ thực tiễn, có thể thấy rằng toàn cảnh hệ thống Tòa án sau 01/7/2025 không đơn thuần là sự sắp xếp lại bộ máy, mà là sự chuyển dịch căn bản trong tư duy tố tụng và cách tiếp cận công lý trong bối cảnh pháp lý hiện đại.

Những chuyển động âm thầm nhưng làm thay đổi cách tiếp cận tố tụng

Từ ngày 01/7/2025, hệ thống Tòa án nhân dân chính thức bước vào một giai đoạn vận hành mới. Không ồn ào, không phô trương, nhưng những thay đổi lần này lại có tác động sâu sắc đến toàn bộ hoạt động tố tụng – từ cách xác định thẩm quyền, tổ chức xét xử, cho đến cách luật sư và đương sự tiếp cận công lý.

Nếu như trước đây, cải cách tư pháp thường được nhắc đến như một khẩu hiệu mang tính định hướng, thì giai đoạn hiện nay, những cải cách ấy đã thực sự đi vào “đời sống tố tụng”, tác động trực tiếp đến từng vụ án, từng hồ sơ, từng phiên tòa.

Với người làm nghề luật, đặc biệt là luật sư tranh tụng, đây là thời điểm không thể tiếp tục hành nghề theo lối cũ.

Khi hệ thống Tòa án thay đổi, tư duy tố tụng buộc phải thay đổi theo

Một trong những điểm cốt lõi của giai đoạn cải cách lần này là việc tái cấu trúc hệ thống Tòa án theo hướng chuyên môn hóa và tinh gọn. Tòa án không còn được tổ chức thuần túy theo địa giới hành chính như trước, mà được phân định rõ hơn theo tính chất vụ việc và lĩnh vực xét xử.

Điều này thể hiện rất rõ qua việc củng cố các Tòa chuyên trách, đặc biệt trong các lĩnh vực như kinh doanh – thương mại, hành chính, hay các tranh chấp có yếu tố nước ngoài. Trên thực tế, nhiều vụ việc mà trước đây thường được giải quyết dàn trải ở cấp quận, huyện thì nay được chuyển lên cấp tỉnh hoặc giao cho các Tòa chuyên môn có thẩm quyền sâu hơn.

Sự thay đổi này mang lại một tín hiệu tích cực: chất lượng xét xử được nâng lên, tư duy thẩm phán ngày càng tiệm cận với chuẩn mực nghề nghiệp quốc tế. Tuy nhiên, đi kèm với đó là yêu cầu cao hơn rất nhiều đối với người tham gia tố tụng.

Luật sư không còn có thể tiếp cận vụ việc theo lối “nộp đơn – chờ thụ lý – ra tòa tranh luận” như trước. Ngay từ khâu xác định thẩm quyền, chiến lược tố tụng đã phải được tính toán kỹ lưỡng, bởi chỉ cần sai ngay từ bước đầu, toàn bộ quá trình phía sau có thể bị kéo dài hoặc rơi vào thế bất lợi.

Thủ tục tố tụng sau 01/7/2025: chặt chẽ hơn, nhưng cũng minh bạch hơn

Một trong những cảm nhận rõ rệt nhất của giới hành nghề là thủ tục tố tụng ngày càng được chuẩn hóa theo hướng rõ ràng, chặt chẽ và có tính kiểm soát cao hơn.

Việc tiếp nhận đơn khởi kiện, thụ lý vụ án, tống đạt văn bản tố tụng, thu thập chứng cứ… đều được đặt trong một quy trình chặt chẽ hơn trước. Không còn chỗ cho sự tùy nghi hay linh hoạt thiếu căn cứ pháp lý.

Song song với đó, xu hướng số hóa tố tụng bắt đầu thể hiện rõ nét. Nhiều Tòa án đã triển khai tiếp nhận hồ sơ điện tử, thông báo tố tụng qua phương tiện điện tử, thậm chí thí điểm một số phiên làm việc trực tuyến trong những trường hợp phù hợp.

Điều này mang lại thuận lợi đáng kể cho đương sự và luật sư, nhất là trong bối cảnh tranh chấp ngày càng có yếu tố liên tỉnh, xuyên biên giới. Tuy nhiên, nó cũng đặt ra một yêu cầu mới: hồ sơ phải được chuẩn bị kỹ lưỡng hơn, logic hơn, bởi mọi sai sót đều có thể bị “lộ rõ” trong môi trường tố tụng số.

Tố tụng hình sự: khi vai trò của luật sư được đặt đúng vị trí

Nếu như trước đây, trong nhiều vụ án hình sự, vai trò của luật sư còn mang tính hình thức, thì sau các đợt cải cách gần đây, đặc biệt từ sau 01/7/2025, vị trí của luật sư trong tố tụng hình sự đã được ghi nhận rõ ràng hơn.

Việc cho phép luật sư tham gia sớm hơn trong quá trình tố tụng, tiếp cận hồ sơ đầy đủ hơn và tăng cường tranh tụng tại phiên tòa đã góp phần quan trọng trong việc bảo đảm quyền con người, quyền bào chữa và hạn chế oan sai.

Từ thực tiễn hành nghề, có thể thấy rằng chất lượng tranh tụng đã được cải thiện rõ rệt. Các phiên tòa không còn nặng về hình thức hỏi – đáp một chiều, mà dần tiệm cận với mô hình tranh tụng thực chất, nơi lập luận pháp lý, chứng cứ và kỹ năng trình bày đóng vai trò quyết định.

Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc luật sư phải đầu tư nhiều hơn cho mỗi vụ án: từ nghiên cứu hồ sơ, xây dựng chiến lược bào chữa, đến khả năng phản biện và ứng xử tại phiên tòa.

Tố tụng hành chính: “mặt trận” ngày càng nóng

Trong những năm gần đây, số lượng vụ án hành chính gia tăng đáng kể, đặc biệt trong các lĩnh vực đất đai, thu hồi – bồi thường, xử phạt hành chính và quản lý đô thị.

Sau 01/7/2025, với việc hoàn thiện cơ chế xét xử hành chính và tăng trách nhiệm giải trình của cơ quan nhà nước, người dân và doanh nghiệp có thêm cơ sở pháp lý để khởi kiện bảo vệ quyền lợi của mình.

Tuy nhiên, đây vẫn là lĩnh vực tố tụng được đánh giá là khó, phức tạp và đòi hỏi luật sư phải có kinh nghiệm thực tiễn sâu sắc. Không chỉ am hiểu pháp luật, người hành nghề còn cần hiểu quy trình nội bộ của cơ quan hành chính, cách ban hành quyết định, cũng như những “điểm nghẽn” thường gặp trong quá trình giải quyết khiếu kiện.

Khi tố tụng không còn là cuộc chơi may rủi

Một thay đổi mang tính bản chất trong giai đoạn hiện nay là tố tụng không còn là câu chuyện “được – mất” dựa nhiều vào may rủi hay cảm tính. Thay vào đó, kết quả vụ án ngày càng phụ thuộc vào sự chuẩn bị bài bản, chiến lược pháp lý rõ ràng và khả năng kiểm soát rủi ro ngay từ đầu.

Với doanh nghiệp, điều này đồng nghĩa với việc cần tiếp cận pháp lý sớm hơn, thay vì chờ đến khi tranh chấp phát sinh mới tìm đến luật sư. Với cá nhân, việc hiểu đúng quy trình tố tụng giúp tránh được những sai lầm đáng tiếc, đặc biệt trong các vụ việc dân sự và hành chính.

Ở góc độ người hành nghề, có thể khẳng định rằng giai đoạn sau 01/7/2025 đánh dấu sự chuyển mình mạnh mẽ của môi trường tố tụng tại Việt Nam. Đây vừa là thách thức, vừa là cơ hội để nâng cao chất lượng hành nghề luật sư, tiệm cận chuẩn mực quốc tế.

Hệ thống Tòa án mới không đơn thuần là sự thay đổi về tổ chức, mà là sự chuyển dịch trong tư duy tư pháp, trong cách tiếp cận công lý và trong phương thức giải quyết tranh chấp.

Trong bối cảnh đó, việc hiểu đúng, theo kịp và thích ứng với các thay đổi của thủ tục tố tụng chính là chìa khóa để bảo vệ quyền lợi một cách hiệu quả và bền vững.

Với người làm nghề luật, đây cũng là thời điểm cần hơn bao giờ hết sự tỉnh táo, bản lĩnh và chiều sâu chuyên môn – bởi tố tụng ngày nay không còn là cuộc chơi của kinh nghiệm đơn thuần, mà là cuộc chơi của chiến lược, tri thức và sự chuẩn bị dài hơi.

Xem thêm:

• Tòa án công lý quốc tế tuyên bố: Quốc gia phải chịu trách nhiệm pháp lý nếu phớt lờ nghĩa vụ khí hậu toàn cầu
• Luật sư tư vấn cho doanh nghiệp Trung Quốc tại Việt Nam – giải pháp pháp lý toàn diện
• Đầu tư trực tiếp ra nước ngoài (ODI): Từ chiến lược mở rộng sang kiến tạo dấu ấn Việt trên bản đồ toàn cầu